Eerlijk datagebruik: maak boeren de baas over hun eigen data

Vers van de pers: een strategisch rapport over databeheer gericht op boeren, gepubliceerd door het USAID Bureau for Development, Democracy and Innovation (DDI), de Bill & Melinda Gates Foundation, Development Gateway, DAI en Athena Infonomics. Wij zijn erg blij dat onze unieke kijk op databeheer, waarbij de boer centraal staat, aanzienlijke erkenning krijgt met een casestudy die het bredere potentieel ervan belicht. In dit artikel leggen wij onze werkwijze uit.

De digitalisering van de landbouwsector neemt steeds verder toe, en het gebruik van data is dan ook bepalend voor de toekomst van het platteland. Maar hoe zorgen we in dit tijdperk van datagestuurde ontwikkelingen dat de belangen en datarechten van boeren worden beschermd?

Deze vraag is een belangrijke drijver achter de samenwerking tussen Fairfood en Verstegen Spices & Sauces. Samen maakten we de toeleveringsketen van Indonesische nootmuskaat volledig traceerbaar, om zo de consumenten van Verstegen volledige transparantie te kunnen bieden over internationale handelspraktijken. Belangrijke voorwaarde: boeren houden zeggenschap over hun eigen data, terwijl we financiële inclusie op het platteland stimuleren.

Het marginale aandeel van Indonesische kleine boeren  

De keus voor nootmuskaat was niet willekeurig. Indonesië is verantwoordelijk voor ongeveer 75% van de wereldwijde nootmuskaatproductie, waarbij kleinschalige boeren 99% van alle nationale nootmuskaatplantages beheren. Zij vormen dus de ruggengraat van de nootmuskaatproductie. Deze boeren profiteren echter nauwelijks van de opbrengsten van de industrie; kleine boeren zijn de armste deelnemers aan de toeleveringsketen van nootmuskaat, en door hun beperkte toegang tot marktinformatie hebben ze een nadelige concurrentiepositie. Waar de exporteurs van nootmuskaat toegang hebben tot informatie en trends op de wereldmarkten, hebben boeren dat niet. Daardoor wordt het hen moeilijk gemaakt om te onderhandelen over prijzen en krijgen ze geen feedback van klanten waarmee ze de kwaliteit van hun producten kunnen verbeteren. Dit draagt allemaal bij aan het feit dat het armoedecijfer van Indonesische huishoudens die in de landbouw werken 14% hoger is dan huishoudens in andere sectoren.

Wat het ontwikkelingspotentieel van Indonesische kleine boeren niet ten goede komt, is het feit dat veel van hen geen toegang hebben tot het banksysteem. Financiële geletterdheid in Indonesië staat met 40% nog altijd op een laag pitje; veel mensen hebben geen bankrekening en gebruiken uitsluitend contant geld. Een gebrek aan een aantoonbaar kredietverleden maakt het moeilijk om bijvoorbeeld leningen af te sluiten voor innovatieve landbouwtechnologie.

Onze samenwerking met Verstegen

Samen met Verstegen willen we de nadruk leggen op de stem en het zeggenschap van de boeren. Door de rol van “databeheerder” op ons te nemen, wordt Fairfood als het ware een bemiddelaar tussen de verschillende partijen in de toeleveringsketen, in dit geval tussen de nootmuskaatboeren, de exporteurs en Verstegen. We ontwikkelden een veilige omgeving voor het delen van data en een beloningsstructuur waarmee boeren premies krijgen voor het verstrekken van hun data. Deze bemiddelende rol hielp bij het creëren van een evenwichtiger machtsverdeling en zorgde ervoor dat boeren de controle over hun data hebben en houden.

Om dat te bereiken hebben we, zoals gezegd, allereerst de nootmuskaat van Verstegen volledig traceerbaar gemaakt. Hiervoor gebruikten wij ons Trace-platform waarin alle transacties in de toeleveringsketen geregistreerd worden, waardoor de reis van het product zichtbaar wordt – van de plantage tot op het bord van de consument. Alle kleine boeren kregen een NFC-gestuurde ‘farmer card’ (een soort omgekeerde betaalpas). Hiermee kunnen zij de transacties en de ontvangen (premie)betalingen verifiëren, zelfs als zij geen toegang hebben tot een telefoon of het internet. De boeren kregen daarnaast toegang tot hun eigen data via een webinterface en integratie met een lokale SMS-provider.

Deze vorm van digitalisering zorgt ervoor dat alle nootmuskaattransacties door de boer zelf worden goedgekeurd; de boeren bevestigen zelf dat ze een kwaliteits- en datapremie hebben ontvangen voor elke levering die daarvoor in aanmerking komt. Dankzij Trace kan Verstegen volledig traceerbare nootmuskaat aanbieden via een consumenteninterface, terwijl de nootmuskaatboeren verzekerd zijn van een hogere prijs dankzij hun gebruik van het platform.

Kwaliteits- en datapremies waren tegelijkertijd een extra stimulans voor boeren om deel te nemen aan het project. Kwaliteitspremies stimuleren boeren om nootmuskaat van hogere kwaliteit te verzamelen. Datapremies zijn een extra bedrag dat Verstegen aan kleine boeren geeft voor het delen van hun data op ons Trace-platform. De nootmuskaatboeren werken mee aan het traceerbaar maken van de nootmuskaat, waarbij data een extra bron van inkomsten worden. Dit geeft de zeggenschap terug aan de boeren zelf. Niet onbelangrijk: ze zijn namelijk volledig vrij om zich uit het platform terug te trekken. Door te bemiddelen in het delen van data, zorgt Fairfood ervoor dat boeren controle houden over hun eigen data, terwijl ze daarnaast financieel profiteren van het delen ervan.

Toekomstige ontwikkelingen

Er zijn inmiddels bijna 400 ‘farmer cards’ uitgegeven. De kwaliteits- en datapremiums hebben geleid tot een stijging van het inkomen van de boeren met ongeveer 5%. Door de prioriteit te leggen bij de zeggenschap en autonomie van boeren om te kunnen beschikken over hun data, heeft het project ook geleid tot meer vertrouwen binnen de keten. Aan de andere kant van de keten leidt dat ook tot positieve gevolgen; Verstegen versterkt de band met boeren en stelt daarmee toekomstige leveringen van kwalitatieve nootmuskaat veilig. Ook mooi: op een storytelling interface vertellen ze het transparante verhaal over hun nootmuskaat, waardoor consumenten meer vertrouwen krijgen in de doelen die Verstegen zich heeft gesteld op het gebied van duurzaamheid en eerlijkheid.

Als boeren data verzamelen die ook voor derden van waarde is, is het niet meer dan redelijk dat zij daar de vruchten van plukken.”

Wiard Gorter — Raad van toezicht van Fairfood

Een extra voordeel van het project op de langere termijn: de NFC-‘farmer cards’ registreren de financiële transacties van de boeren digitaal. Dit helpt hen bij de boekhouding, het opbouwen van een aantoonbare kredietwaardigheid, en zo op termijn bij het aantrekken van microleningen. Lees: we leveren zo een kleine bijdrage aan de financiële inclusiviteit van een structureel gemarginaliseerde groep.

Dit alles sluit aan op onze visie voor dit project: boeren in staat stellen hun eigen data te bezitten, beheren en te gelde te maken, terwijl ze nieuwe inkomstenbronnen aanboren.